Πέμπτη 23 Μαρτίου 2017

Κρυφά Σχολειά: Μύθος ή πραγματικότητα;



Σχεδόν δύο αιώνες από την έναρξη της επανάστασης στην Ελλάδα εναντίον της Οθωμανικής εξουσίας, πολλά είναι τα ζητήματα τα οποία είναι αμφιλεγόμενα. Ένα από αυτά είναι και η ύπαρξη ή μη ύπαρξη των κρυφών σχολειών.
Μέχρι τις μέρες μας διεξάγονται ακόμα συζητήσεις κατά πόσον λειτουργούσαν ή όχι τέτοια σχολεία.
Στα παλαιότερα χρόνια η ύπαρξη των κρυφών σχολειών θεωρείτο ως δεδομένη. Στα νεότερα χρόνια όμως η ιστορική έρευνα ενέσπειρε την αμφιβολία, έως και την αμφισβήτηση της ύπαρξης τους.
Κάποιες αναφορές σε σχολεία που λειτουργούσαν με προφυλάξεις και μπορούσαν χαρακτηριστούν και ως μυστικά βρίσκουμε σε σκόρπιες αναφορές κυρίως αγωνιστών του ’21 όπως π.χ. ο Φωτάκος κ.α. Τα δεδομένα όμως δεν οδηγούν στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για κάτι το γενικευμένο.
Η καθιέρωση των κρυφών σχολειών στην ελληνική ιστορία έγινε μετά την Επανάσταση και απέκτησαν και απεικόνιση κυρίως μέσω δύο γνωστών πινάκων, του Γύζη και του Βρυζάκη. Προστέθηκε επίσης και το γνωστό ποιηματάκι «Φεγγαράκι μου λαμπρό…».

Για να ξεκαθαρίζουμε τα πράγματα σημειώνουμε ότι η Οθωμανική κατάκτηση ήταν σκληρή. Όμως ο τρόπος διοίκησης δεν ήταν σε μια ευθύγραμμη πορεία. Υπήρχαν σκαμπανεβάσματα κι αυτό κυρίως εξαρτιόταν από τον σουλτάνο ή τους τοπικούς διοικητές.

Προνόμιο για τους λίγους η εκπαίδευση
Τι εποχές εκείνες δεν υπήρχε η ίδια ευαισθησία που υπάρχει σήμερα για την εκπαίδευση. Ο απλός κόσμος στα χωριά με τα μηδαμινά μέσα επιβίωσης, φρόντιζε πρώτα την επιβίωση και δεν είχε μυαλό να στείλει τα παιδιά να μάθουν γράμματα. Σε αυτό συνηγορεί και η εκκλησιαστική ιστοσελίδα «Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον»  (http://www.egolpio.com) σε άρθρο με θέμα «Το αμφισβητούμενο Κρυφό σχολειό».
Θα πρέπει επίσης να πούμε ότι η μόρφωση ήταν προνόμιο των πόλεων και των αστικών κέντρων αλλά ακόμα κι εκεί των εύπορων τάξεων.
Ως εκ τούτου, δεν υπήρχε η αναγκαιότητα δημιουργίας σχολείων σε ευρεία κλίμακα.

Αναφορές στην ανυπαρξία τους
Στην ανυπαρξία Κρυφών Σχολειών αναφέρεται ήδη από τον 19ο αιώνα ο Μανουήλ Γεδεών (1851-1943), ο οποίος ήταν απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Σημειώνει ότι «η οθωμανική κυβέρνησις, ανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν, εγίνωσκεν ότι εις τους ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται (…) και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίαν».
Ο ερευνητής Γιάννης Βλαχογιάννης (1867 – 1945), διευθυντής των Γενικών Αρχείων του Ελλ. Κράτους, βεβαιώνει ότι: «Δεν υπάρχει καμία ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού». Υποστήριξε επίσης ότι: «Στην περίοδο αυτή (16ος αιώνας), τοποθετήθηκε ο μύθος για το «κρυφό σχολειό (…) Ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το χριστιανό γράμματα να μαθαίνει…». (Περιοδ. «Νέα Εστία» στις 15.7.1945).
Την άποψη ότι δεν υπήρξαν ποτέ κρυφά σχολειά, υποστηρίζει και ο σύγχρονος μελετητής Άλκης Αγγέλου, ο οποίος μεταξύ άλλων σημειώνει ότι δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία δίωξης κρυφών σχολείων, ο κατακτητής δεν καταδίωκε τα φανερά σχολεία ούτε ενδιαφερόταν γι’ αυτά, αλλά αξιοποιούσε όμως τους γραμματισμένους στο διοικητικό μηχανισμό του κράτους. Επίσης, πολυάριθμα ελληνικά σχολεία – συντηρούμενα από την εκκλησία ή από τις κοινότητες – λειτουργούσαν ελεύθερα στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο.

Σχολές στην Κωνσταντινούπολη
Όπως αναφέραμε πιο πάνω το θέμα Παιδεία αφορούσε ιδιαίτερα τις εύπορες τάξεις και τους εκκλησιαστικούς κύκλους στις πόλεις ή τα μεγάλα αστικά κέντρα.
Και ασφαλώς πρώτα και κύρια αφορούσε την Κωνσταντινούπολη.
Αμέσως μετά την άλωση της Πόλης, ο Πατριάρχης Γεννάδιος, επωφελούμενος των προνομίων που παραχώρησε ο πορθητής σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ επανίδρυσε το 1454 την Πατριαρχικήν Ακαδημίαν, η οποία λειτουργούσε και πριν την άλωση. (http://www.megalisxoli.gr/Istoriko.html).
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα «Παιδεία», (ενότητα «Η ιστορία της Εκπαίδευσης στην Ελλάδα») λειτουργούσαν χριστιανικά σχολεία μέσα στην αυτοκρατορία, ήδη από τα τέλη του 16ου αιώνα. Μας πληροφορεί, ακόμα ότι μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα κυκλοφόρησαν τα πρώτα "Ελληνικά" αλφαβητάρια.

Επίσης, ο Μιχαήλ Οικονόμου, γραμματικός του Κολοκοτρώνη και βασικός ιστορικός του Αγώνα γράφει το 1873, στα «Ιστορικά περί της Ελληνικής Παλιγγενεσίας» ότι κατά την τουρκοκρατία «η λατρεία των χριστιανών εξησκείτο ελευθέρως και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους [...] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η εκπαίδευσις».

Αυξημένος αριθμός μετά τον Β.Π.Π.
Υπάρχει και μια άλλη διάσταση του θέματος. Αν μαζέψουμε τον κατάλογο με τα λεγόμενα κρυφά σχολειά θα διαπιστώσουμε ότι δεν ξεπερνούν τα 10 σε ολόκληρη την Ελλάδα. Καταγράφονται, λοιπόν, τα κρυφά σχολειά στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας, Ντίλιου Ιωαννίνων, Αγίας Τριάδας Τήνου, Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας, και ίσως ακόμα στις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας, Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων Λακωνίας, Άνω Δίβρης Ηλείας, καθώς και ένα τοπωνύμιο στην Ίο. Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα εμφανίζονται προπολεμικά (Β’ Παγκ. Πόλεμο). Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα "ανακαλυπτόμενα" κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφα... και φτάνουν αισίως τα 102!
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται μακριά από οικισμούς, όπου χρειαζόταν ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει κάποιος, και μάλιστα κρυφά μέσα στη νύκτα. Πόσο μάλλον ένα μικρό παιδί.

Αναφορές σε σχολεία
Ένα παράδοξο που παρατηρείται, είναι ότι αναφέρονται κρυφά σχολεία ακόμα και σε περιοχές όπου υπήρχαν ιερατικές ή ανώτερες σχολές και οι οποίες μάλιστα λειτουργούσαν νόμιμα. Ακόμα ορισμένα από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα, όπως στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους!

Σε άρθρο για τον Δήμο Εμμανουήλ Παπά, του Δήμου Σερρών (www.darnakas.gr), αναφέρεται ότι στον Δήμο λειτουργούσαν σχολεία από το 1800. «Η πόλη των Σερρών (…) είχε καταστεί το πνευματικό κέντρο της Βορείου Ελλάδας, πράγμα που έδωσε αφορμή στον Τούρκο γεωγράφο Χατζή-Κάλφα να την ονομάσει "Πόλη των Σοφών". Αναφέρεται επίσης η λειτουργία πέραν των 72 Δημοτικών Σχολείων.

Κατάλογος σχολείων
Εκτός από αυτά που αναφέρονται πιο πάνω, είναι καταγραμμένα και πολλά άλλα που λειτουργούσαν από το 1600 και μετέπειτα. Θα παραθέσουμε κάποια από αυτά, αφού ο χώρος δεν επιτρέπει να επεκταθούμε.
Στην περιοχή της Ηπείρου υπήρχαν 3 σχολές, των Ιωαννίνων, των Ζαγοροχωρίων και του Μετσόβου, στην περιοχή της Θεσσαλίας υπήρχαν 6 σχολές των Τρικάλων, Καλαμπάκας, Τιρνάβου, Τσαριτσάνης, Αμπελακίων και Ζαγοράς, στην περιοχή της Μακεδονίας υπήρχαν 7 σχολές της Θεσσαλονίκης, Βέροιας, Σιατίστης, Μοσχοπόλεως, Κοζάνης, Σερρών και Αγίου Όρους, στην περιοχή της Θράκης υπήρχαν 3 σχολές της
Αδριανουπόλεως, Φιλιππουπόλεως και Βελεσών, στην περιοχή της Πελοποννήσου υπήρχαν 5 σχολές του Ναυπλίου, Πατρών, Τριπόλεως, Δημητσάνας και Καλαμάτας, στην Στερεά Ελλάδα υπήρχαν 12 σχολές  των Αθηνών, Θηβών, Λεβαδιάς, Λαμίας, Υπάτης, Βραγγιανών, Αγράφων, Καρπενησίου, Αμφίσσης, Σιγδίτσας, Μεσολογγίου και Άρτας. στα νησιά υπήρχαν 14 σχολές στην Νάξο, Σίφνου, Σκοπέλου, Πάτμου, Μυτιλήνης, Σάμου, Ρόδου, Κέρκυρας, Ζακύνθου, Κεφαλονιάς, Χίου, Κυθήρων, Ηρακλείου και Κύπρου.  Υπάρχουν επίσης καταγραμμένες άλλες 18 σχολές στην περιοχή της Θράκης, ιδρυμένες από το 1550 μέχρι το 1888.
Επίσης, λειτουργούσαν κανονικά τουλάχιστον 14 ελληνικές σχολές στο εξωτερικό: Αλεξάνδρεια, Ιεροσόλυμα, Κωνσταντινούπολη, Τραπεζούντα, Σινώπη, Βενετία, Λιβόρνο, Τεργέστη, Παρίσι, Μόσχα, Ιάσιο, Τεργοβιτσίο, Βουκουρέστι και Σινά. (βλ. «Η εκκλησία στον αγώνα της ελευθερίας 1453», Κ. Βοβολινής, 1953).
Σύμφωνα με τους μελετητές, στις αρχές του 18ου αιώνα σε ολόκληρη τη Βαλκανική Χερσόνησο και στην Κωνσταντινούπολη λειτουργούσαν έξι με επτά ελληνικά σχολεία. Παραμονές, όμως, της Επανάστασης είχαν ξεπεράσει τις δυο χιλιάδες.

Σχολεία στην Κύπρο
Η Κύπρος δεν μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση στον τομέα αυτό.
Λειτουργούσαν με πρωτοβουλίες της Εκκλησίας και οι πρώτες σαφείς ενδείξεις ανάγονται στα τέλη του 16ου αιώνα. Από τον 18ο αιώνα, στα μεγάλα μοναστήρια της Κύπρου, όπως εκείνα του Κύκκου και του Μαχαιρά, λειτουργούσαν σχολές ενώ σε πολλά άλλα μαρτυρείται ότι λειτουργούσαν σχολές τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα. Π.χ. το 1591 ο λόγιος ιερομόναχος Λεόντιος Ευστράτιος από το χωριό Κοιλάνι, ιδρύει σχολή στη Λευκωσία, σύμφωνα με τον Άντρο Παυλίδη.
Τον 16ο αιώνα λειτουργούσαν επίσης τα "Σπουδάσια" Αμμοχώστου από όπου είχε αποφοιτήσει ο Σολομών Ροδινός, πατέρας του Νεοφύτου Ροδινού.
Το 1733 ιδρύθηκε στη Λάρνακα η Σχολή του διακόνου Φιλοθέου, ενώ το 1741 ο αρχιεπίσκοπος Φιλόθεος ίδρυσε στη ΛευκωσίαName=hnicosia; HotwordStyle=BookDefault;  την Ελληνικήν Σχολήν.  
Μαρτυρείται όμως η ύπαρξη σχολείων και αργότερα, ενώ από το 1812 άρχισε τη λειτουργία της, στη ΛευκωσίαName=hnicosia; HotwordStyle=BookDefault;  η Ελληνική Σχολή την οποία ίδρυσε ο εθνομάρτυρας Κυπριανός (1810-1821). Στη Λεμεσό ιδρύθηκε επίσης Ελληνική Σχολή το 1819.
Μετά τα Ιουλιανά του 1821 ιδρύθηκαν και λειτούργησαν πολλά σχολεία στις πόλεις και στα χωριά, πάντοτε με πρωτοβουλία και ευθύνη της Εκκλησίας. Όπως σημειώνει ο φιλόλογος Ανδρέας Χατζηθωμάς («ΧΡΟΝΙΚΟ» εφ. Πολίτης, 21 Σεπτ. 2003, τ.120.), «Προτού περάσει η Κύπρος στα χέρια των Άγγλων το 1878 καταγράφηκαν 83 ελληνικά σχολεία και 65 μωαμεθανικά».

Κατά συνέπεια, με όλη αυτή τη δραστηριότητα, δεν δικαιολογείται η ύπαρξη μυστικών ή κρυφών σχολειών.

Τρίτη 14 Μαρτίου 2017

Λύσην τωρά!



Λύσην τωρά!

1. Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, Αρμένηες, Μαρωνίτες, ξένοι τζ̆αι ντόπιοι, που κατοικούμεν τζ̆αι αγαπούμεν τούτον τον τόπον, δηλώννουμεν ότι δεν θέλουμεν να ενωθεί με κανέναν κράτος, ούτε να μείνει μειρασμένος. Καλούμεν τα
ελληνοκυπριακά τζ̆αι τουρκοκυπριακά πολιτικά κόμματα που στηρίζουν την λύση να αναλάβουν πρωτοβουλίες για να το κάμουν γνωστόν τζ̆αι ξεκάθαρον προς τους ξένους τζ̆αι προς τους Κυπραίους ούλλους, ότι τούτον εν η πεποίθηση αλλά τζ̆αι ο στρατηγικός στόχος της πλειοψηφίας του λαού. Είναι η κυριόττερη σύγκλιση για την ασφάλειαν που χρειαζούμαστιν σήμμερα για να ξεπεραστεί το αδιέξοδον, να γνωρίζει τζ̆αι να εμπιστεύεται η μια κοινότητα τους πραγματικούς στόχους της άλλης. Καλούμεν τες πολιτικές δυνάμεις να στηρίξουν την προσπάθειαν των ηγετών για λύσην, δείχνοντας τους έμπρακτα το πολιτικόν υπόβαθρον πάνω στο οποίον θα χτιστεί η ομοσπονδία.

2. Εμάς που υπογράφουμεν την δήλωσην τούτην, δεν επηρεάζεται η σκέψη μας που γόητρα παλιών πολέμων. Δρούμεν μαζίν ορθολογικά για την ειρήνην τζ̆αι το κοινόν μας μέλλον. Καλούμεν τους ηγέτες να απελευθερωθούν που τα όποια γόητρα τζ̆αι να επικεντρωθούν στην δουλειάν να ξεπεραστούν οι δυσκολίες. Καλούμεν τους να σταματήσουν να σπαταλούν ενέργειαν να ρίξει ο ένας τον άλλον που το γόητρον του τζ̆αι να χάννουν τον χρόνον ποιού εν τα φταισίματα, Ο κόσμος χρειάζεται να του δείξουν στην πράξην πως θα λειτουργήσει αρμονικά η αυριανή μας ομοσπονδία.

3. Εμείς μελετούμεν τα γεγονότα για να δημιουργήσουμεν άποψην για το παρελθόν τζ̆αι να εμπνευστούμεν για έναν όμορφον τζ̆αι ειρηνικόν μέλλον. Οι ηγέτες να καλέσουν τους θεσμούς παιδείας των θκυ̮ο κοινοτήτων  να δηλώσουν ότι εν προσηλωμένοι σε μιαν εκπαίδευσην που σέβεται την ιστορίαν σαν επιστήμην τζ̆αι όχι πολιτικόν εργαλείον,  τζ̆αι που σέβεται τους μαθητές σαν αθρώπους ελεύθερους, να έχουν δικήν τους κρίσην για τα γενονότα.

4. Καλούμεν τα κόμματα που λαλούν ότι θέλουν λύσην να δηλώσουν ότι απέχουν που οποιανδήποτε προεκλογικήν δραστηριότηταν μέχρι τζ̆αι 4 μήνες πριν τες εκλογές για να δώσουν χώρον τζ̆αι χρόνον στους ηγέτες να καταλήξει η τρέχουσα προσπάθεια τους, ή να προχωρήσει σε σημείον μη επιστροφής, έτσι που να την συνεχίσει όποιος τζ̆αι να εκλεγεί αν δεν προλάβουν. Καλούμεν τους ηγέτες να προσηλωθούν πάνω στα σημαντικά προβλήματα για να έχουμεν σύντομα τες τελικές συγκλίσεις που θα ορίσουν την λύσην. Επιθυμούμεν οι επόμενες εκλογές να είναι ομοσπονδιακές τζ̆αι να ψηφίσουμεν ούλλοι οι Κυπραίοι τους άρχοντες πον να εφαρμόσουν την λύσην τζ̆αι θα θεμελιώσουν την ομοσπονδιακήν ειρήνην στον τόπον.

5. Προσκαλούμεν τα κόμματα, τες οργανώσεις, την κοινωνίαν των πολιτών να αναλάβουν πρωτοβουλίες ενημέρωσης του λαού. Όπως φτάννουμεν στα δύσκολα με το θέμαν της ασφάλειας, να οργανωθούν δικοινοτικές συγκεντρώσεις όπου ΤΚ πολιτικοί της λύσης να εκθέσουν στο ελληνοκυπριακόν ακροατήριον την αντίληψην τους για την ασφάλειαν τζ̆αι  ΕΚ πολιτικοί της λύσης, να εξηγήσουν σε τουρκοκυπριακά ακροατήρια τους φόβους των ΕΚ για την ασφάλειαν. Καλούμεν πρωτοποριακές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, πολιτιστικές οργανώσεις, συνδέσμους καλιτεχνών, επαγγελματιών, να τολμήσουν να κάμουν το βήμαν για την πιο ειρηνικήν ένωσην, δημιουργώντας δικοινοτικές ομοσπονδίες, διόντας στες οργανώσεις τζ̆αινούρκαν δυνάμικήν απευθυνόμενοι σε ούλλους τους Κυπραίους.

6. Η σημμερινή κρίση δείχνει ότι τα αδιέξοδα μας στην Κύπρον δεν μπορούν να ξεπεραστούν ούτε με επιβολήν της άποψης μιας αριθμητικής πλειοψηφίας που μιαν κοινότηταν πας την άλλην, ούτε με το βέτο μιας μειοψηφίας που μπλοκκάρει, ούτε με την προσφυγήν στην βίαν από τρίτα κράτη που διαθέτουν στρατιωτικήν ισχύν, ούτε με τον αποκλεισμόν ή με αποχώρησην της μιας κοινότητας που τες πολιτικές αποφάσεις. Καλούμεν τους ηγέτες να γινούν πιο σοφοί τζ̆αι πολιτικά πιο δυνατοί που τα διδάγματα της κρίσης, για να έβρουν την πολιτικήν βούλησην μιας τελευταίας σύγκλισης για την ασφάλειαν τζ̆αι την διακυβέρνησην αποκλείοντας ότι φοβίζει τους αθρώπους που θα ψηφίσουν την μέλλουσαν συμφωνίαν.

Απαιτούμεν λύσην τωρά! Κύπριοι μπλόγκερ